Nghiên cứu mới chỉ ra 2/3 báo cáo về tác dụng phụ sau tiêm vaccine Covid-19 có thể không đúng và nó xuất hiện là do “phản ứng nocebo”.
Tác dụng phụ sau tiêm vaccine Covid-19 là vấn đề nhiều người quan tâm, thậm chí lo lắng. Nghiên cứu mới từ Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess, Boston, Mỹ, phát hiện hàng loạt tác dụng phụ sau tiêm vaccine Covid-19 mà người nhận báo cáo có thể là do “phản ứng nocebo” và chúng có thể chỉ là cảm giác giả.
2/3 báo cáo về tác dụng phụ của vaccine Covid-19 có thể là giả
Nghiên cứu được công bố trên JAMA Network ngày 18/1. Theo ABC News, các nhà nghiên cứu đã kiểm tra 12 cuộc thử nghiệm về độ an toàn của vaccine Covid-19 có sự tham gia của 45.380 người được tiêm vaccine hoặc giả dược. Trong đó, 22.802 người được tiêm vaccine ngừa Covid-19 thật, 22.578 người còn lại được tiêm giả dược để đối chứng. Không ai trong số những người này biết mình được tiêm vaccine hay giả dược.
Sau đó, nhóm tác giả so sánh tỷ lệ gặp tác dụng phụ được báo cáo ở người được tiêm giả dược và thuốc thật.
Nghiên cứu từ nhóm chuyên gia tại Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess phát hiện 2/3 báo cáo về phản ứng phụ sau tiêm vaccine Covid-19 có thể không phải là thật. Ảnh: Nature.
Từ đây, họ phát hiện sau lần tiêm đầu tiên, 2/3 số người gặp phải những phản ứng phụ như đau đầu, mệt mỏi là do “phản ứng nocebo”. Ngoài ra, 25% số người được tiêm giả dược cũng gặp tác dụng phụ như đau cánh tay, do hiệu ứng giả dược.
Sau mũi tiêm thứ nhất, 46,3% người được tiêm vaccine báo cáo tác dụng phụ toàn thân như nhức đầu, mệt mỏi. 66,7% báo cáo tác dụng phụ tại chỗ như đau nhức hoặc sưng tấy tại vị trí tiêm.
Đặc biệt, 35,2% người được tiêm giả dược cũng gặp tác dụng phụ toàn thân và 16,2% gặp tác dụng phụ tại chỗ. Đây đều là những phản ứng giả.
Khi đối chiếu và phân tích giữa hai nhóm, các tác giả kết luận ở người tiêm vaccine Covid-19 thật, 76% tác dụng phụ toàn thân và 24% tác dụng phụ tại chỗ chỉ là phản ứng giả do hiệu ứng nocebo. Tỷ lệ gặp hiệu ứng này giảm rõ sau liều thứ hai, có thể vì người được tiêm đã bớt lo âu.
Hiệu ứng giả dược (placebo) xảy ra khi bệnh nhân tin rằng phương thuốc, cuộc phẫu thuật hay việc điều trị nào đó sẽ có tác dụng nhất định, đến mức họ tự cảm nhận được kết quả mà mình mong đợi sau khi điều trị. Tuy nhiên, trên thực tế, họ không được phẫu thuật, loại thuốc họ uống cũng không phải thuốc thật.
Với người tiêm giả dược, họ thường được nhận nước muối sinh lý – thứ không thể gây bất cứ tác dụng có lợi hoặc có hại nào. Song, một số người vẫn có cảm giác cơ thể gặp phải tác dụng phụ nào đó.
Trong khi đó, với những được tiêm thuốc thật, một số thực sự gặp khó chịu do các phản ứng phụ. Song, cũng không ít người cho rằng cơ thể đang xuất hiện tác dụng phụ, nguyên nhân là tâm lý lo âu quá mức về việc tiêm chủng. Đây cũng chính là “phản ứng nocebo”. Điều này cũng giải thích vì sao những người ít lo lắng về việc tiêm vaccine ít gặp tác dụng phụ khó chịu hơn.
Hồi hộp, lo âu trước khi tiêm có thể khiến chúng ta gặp ảo giác về những tác dụng phụ. Ảnh: Freepik.
Tác dụng phụ sau tiêm vaccine Covid-19 không phổ biến như bạn vẫn nghĩ
Theo Giáo sư, tiến sĩ William Schaffner, chuyên gia về y tế dự phòng và bệnh truyền nhiễm tại Đại học Vanderbilt, đây là hiện tượng nổi tiếng trong giới khoa học và rất cần được nghiên cứu khi phát triển vaccine, thuốc.
“Sau tiêm, mọi người nhận thức rõ hơn về việc họ có thể đã được nhận loại dược phẩm nào đó và có xu hướng báo cáo về mọi cảm giác mà họ cảm thấy. Đừng bao giờ đ.ánh giá thấp sức mạnh của trí óc con người” – GS William nói.
Các chuyên gia cho rằng hiệu ứng giả dược là ví dụ mạnh mẽ về mối liên hệ giữa tâm trí, cơ thể và hoàn cảnh của chúng ta.
Trong nghiên cứu của Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess, số lượng báo cáo về tác dụng phụ do hiệu ứng giả dược giảm xuống còn một nửa sau khi các tình nguyện viên tiêm mũi thứ hai. Tần suất gặp tác dụng phụ thấp hơn ở những người nhận giả dược sau mũi 2 và ngược lại ở người được tiêm vaccine. Điều này giúp củng cố giả thuyết về hiện tượng giả dược của nhóm tác giả.
Các chuyên gia được ABC News phỏng vấn cho hay kết quả của nghiên cứu trên giúp chúng ta nhận thức đúng về những tác dụng phụ có thể gặp phải sau tiêm vaccine Covid-19. Trên thực tế, các phản ứng phụ có thể không phổ biến như bạn vẫn nghĩ và không có gì phải lo lắng về việc tiêm vaccine này.
TS Ted J.Kaptchuk, chuyên gia tại Trường Y khoa Harvard và Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess, nhấn mạnh các triệu chứng không đặc hiệu như nhức đầu, mệt mỏi đặc biệt nhạy cảm với phản ứng nocebo. Đây cũng là các tác dụng phụ phổ biến nhất được báo cáo sau tiêm vaccine Covid-19.
Vị chuyên gia cho rằng các thông tin không khéo léo về tác dụng phụ của vaccine Covid-19 cũng khiến nhiều người gặp hiệu ứng nocebo hơn và hiểu được điều này có thể góp phần giảm đáng kể lo âu trong cộng đồng, do dự vaccine.
nCoV tấn công nội mạc mạch m.áu
Covid-19 không chỉ là mầm bệnh về hô hấp, còn được xem như bệnh về mạch m.áu, gây tổn hại và tấn công hệ thống mạch m.áu ở cấp độ tế bào.
Kể từ khi Covid-19 khởi phát, các nhà khoa học đau đầu nghiên cứu về di chứng và các tác hại của căn bệnh lên cơ thể người. Bên cạnh tổn thương về phổi, họ phát hiện căn bệnh gây tác hại lên tim mạch, làm thuyên tắc phổi và tấn công cả hệ thống mạch m.áu.
Nghiên cứu xuất bản trên Circulation Research cho thấy cách Covid-19 gây tổn hại và tấn công hệ thống mạch m.áu ở cấp độ tế bào. Phát hiện này giúp giải thích nhiều loại biến chứng dường như không liên quan trực tiếp đến Covid-19, mở ra cơ hội nghiên cứu về các liệu pháp điều trị hiệu quả hơn.
Theo các chuyên gia, chính tình trạng viêm mô mạch m.áu đã làm ảnh hưởng đến hệ hô hấp. Giáo sư trợ lý Uri Manor, đồng tác giả của nghiên cứu cho biết: “Nhiều người nghĩ Covid-19 là bệnh hô hấp, nhưng nó còn là bệnh về mạch m.áu. Điều này giải thích tại sao một số người bị đột quỵ, một số gặp vấn đề ở các cơ quan khác trong cơ thể. Điểm chung giữa chúng là đều có nền tảng từ mạch máu”.
Đây không phải kết quả quá bất ngờ, song nghiên cứu đã xác nhận và giải thích chi tiết về cơ chế làm tổn thương tế bào nội mạc m.áu của nCoV.
Trong nghiên cứu mới, giáo sư Manor và các đồng nghiệp đã tạo ra một virus “giả dạng” nCoV, cũng có lớp protein gai (protein S) bao quanh, song không có độc lực như virus gốc. Các mẫu mô của chuyên gia cho thấy tình trạng viêm ở các tế bào nội mạc lót động mạch phổi.
Sau đó, nhóm nghiên cứu tái tạo quá trình này trong phòng thí nghiệm, để các tế bào nội mạc khỏe mạnh tiếp xúc với protein S. Họ nhận thấy protein S phá hủy tế bào bằng cách liên kết với thụ thể (vỏ protein) ACE2.
Kể từ năm ngoái, các nhà khoa học đã xác nhận Covid-19 gây hiện tượng rối loạn đông m.áu. Đông m.áu ở người mắc Covid-19 biểu hiện khá đa dạng, từ tổn thương da lành tính ở bàn chân, đến tắc nghẽn mạch m.áu, đôi khi là đột quỵ, nguy hiểm đến tính mạng. Cục m.áu đông có thể xuất hiện vài ngày hoặc vài tháng sau khi các triệu chứng hô hấp của bệnh nhân đã chấm dứt.
Nhân viên y tế chăm sóc một bệnh nhân Covid-19 ở Volzhsky, Nga, ngày 25/10. Ảnh: Reuters
Thực tế, n.hiễm t.rùng do virus gây ra đông m.áu không phải điều bất thường. Trong đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918, y bác sĩ cũng ghi nhận cục m.áu đông có thể gây t.ử v.ong trong cơ thể bệnh nhân. Virus gây bệnh HIV, Ebola đều khiến các tế bào m.áu dễ vón cục. Song biểu hiện ở người mắc Covid-19 rõ rệt hơn cả.
Giáo sư Levy nhận định một số đặc tính của nCoV đã khiến cho chứng đông m.áu phát triển đến mức nghiêm trọng, “chưa từng thấy trước đây”.
Các cục m.áu đông hình thành trong ống thông động mạch hoặc bộ lọc m.áu của bệnh nhân chạy thận. Nguy hiểm hơn nữa là cản trở lưu lượng m.áu trong phổi, gây khó thở.
Margaret Pisani, phó giáo sư y khoa tại Đại học Y Yale, nhận định đây có thể là nguyên nhân khiến người bệnh có sức khỏe bình thường đột ngột chuyển nặng, thiếu oxy m.áu nghiêm trọng khi mắc Covid-19.
Edwin Van Beek, chủ nhiệm khoa X-quang lâm sàng tại Viện Nghiên cứu Y khoa, Đại học Edinburgh, cho biết nghiên cứu độc lập từ Pháp và Hà Lan phát hiện 30% bệnh nhân Covid-19 nặng bị thuyên tắc phổi. Đây là tình trạng tắc động mạch phổi do cục m.áu đông từ hệ tĩnh mạch chi dưới. Nếu không được điều trị, biến chứng có thể gây ra ngừng tim. Ngay cả những cục m.áu nhỏ trong mao mạch cũng có thể làm gián đoạn lưu lượng m.áu, ảnh hưởng đến quá trình trợ thở.
Cục m.áu đông cũng hình thành tại các bộ phận khác nhau, gây tổn hại tới nhiều cơ quan bao gồm tim, thận, gan, ruột và mô, dẫn đến đột quỵ. Trong hai tuần đầu của tháng 4, hệ thống Y tế Mount Sinai của Manhattan, Mỹ, đã ghi nhận 5 trường hợp đột quỵ. Tất cả đều là các bệnh nhân Covid-19 trẻ hơn 50 t.uổi.
